ΡΙΤΣΑΡΝΤ ΣΤΑΛΜΑΝ, “πατέρας” του κινήματος για το ελεύθερο λογισμικό
O Ρίτσαρντ Στάλμαν θεωρείται πατέρας του κινήματος του ελεύθερου λογισμικού. Eίναι ο ιδρυτής του λειτουργικού συστήματος για υπολογιστές GNU, το οποίο ξεκίνησε το 1983 και απέδωσε την πρώτη απολύτως ελεύθερη έκδοση του λειτουργικού συστήματος GNU/Linux, αλλά και το μανιφέστο του GNU το 1985.
Είναι ιδρυτής του Ιδρύματος Ελεύθερου Λογισμικού (Free Software Foundation, FSF) και της Ένωσης για την Ελευθερία του Προγραμματισμού (League for Programming Freedom, LPF).
Στην αυγή της επανάστασης της ψηφιακής τεχνολογίας εφηύρε την έννοια του copyleft για να προστατεύσει τα ιδανικά του κινήματος του ελεύθερου λογισμικού, θέτοντας τη χρήση υπολογιστών στο ιδεολογικό πλαίσιο των ελευθεριών, και διαφύλαξε αυτή την έννοια στην ευρέως χρησιμοποιούμενη GPL (General Public License) για το λογισμικό. Ο Στάλμαν κηρύττει την απελευθέρωση του λογισμικού από τις πατέντες των εταιρειών πληροφορικής ως προϋπόθεση ελευθερίας, ώστε “να μην ελέγχει ο υπολογιστής τον χρήστη του”, αλλά το αντίθετο, όπως λέει χαρακτηριστικά.

Ξεκινώντας από τη φιλελεύθερη αντιαπαγορευτική παράδοση, επηρεάζει σήμερα τόσο τα κινήματα αλληλεγγύης όσο και την Αριστερά, η οποία για πολλά χρόνια παρακολούθησε με αμηχανία τη διαδικασία ανάδυσης των πολυεθνικών της .com οικονομίας. Δεν θα ήταν υπερβολή δε να ισχυριστεί κανείς ότι δεν μπορεί να γίνει πραγματική συζήτηση για την “ανοιχτότητα”, τη “διαφάνεια” και τα “κοινά”, αν δεν λαμβάνει υπ’ όψη, την ιστορία αυτού του κινήματος και την επίδραση που είχε τόσο στην εξέλιξη του κεφαλαίου και της εργασίας όσο και στην κριτική στις μεταβολές που φέρνει στην παραγωγή η χρήση υπολογιστών και δικτύων.
Η συνέντευξη έγινε μεταξύ Καλιφόρνιας και Αθήνας, μέσω του Linphone, ενός εναλλακτικού προγράμματος του ευρέως γνωστού skype που αναπτύχθηκε με ελεύθερο λογισμικό, αφού ο Στάλμαν δεν δέχεται να χρησιμοποιήσει καθόλου λογισμικό οποιασδήποτε εταιρείας εκμεταλλεύεται κώδικα προγραμματισμού. Δηλώνοντας δε υποστηρικτής του ΣΥΡΙΖΑ, ο Στάλμαν βλέπει μια ευκαιρία σήμερα στη χώρα μας να ξανασκεφτούμε την οργάνωση του κράτους μακριά από το ιδιόκτητο λογισμικό. Ο Στάλμαν θα δώσει ομιλία στο Commonsfest που θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα από τις 15 έως τις 17 Μαΐου. Περισσότερες πληροφορίες για το φεστιβάλ στο http://commonsfest.info/
Θα ήθελα να μου πείτε καταρχήν τι είναι το ελεύθερο λογισμικό και πώς διακρίνεται από το ανοιχτό ή το ιδιόκτητο, όπως είναι το λογισμικό εταιρειών όπως η Microsoft και η Apple.

Το ελεύθερο λογισμικό σέβεται την ελευθερία των χρηστών και των κοινοτήτων τους. Πρόκειται για λογισμικό που βρίσκεται υπό τον έλεγχο των ίδιων των χρηστών του. Το “μη ελεύθερο” λογισμικό κρατάει τους χρήστες διασπασμένους και χωρίς ελπίδα. Πρόκειται για ένα σύστημα ψηφιακής αποικιοποίησης, κατά την οποία ο ιδιοκτήτης ή ο εκμεταλλευτής του λογισμικού είναι ο αποικιοκράτης και ο χρήστης είναι αυτός που υφίσταται την αποικιοποίηση της ζωής και του χρόνου του. Πρόκειται για ένα σύστημα ανισοκατανομής εξουσίας. Πρέπει να απελευθερώσουμε τους ανθρώπους από τις εταιρείες που ελέγχουν το λογισμικό και γι’ αυτό φτιάχνουμε ελεύθερο λογισμικό, το οποίο διασφαλίζει στους χρήστες του τέσσερις βασικές ελευθερίες:
  • Ελευθερία 0 είναι η ελευθερία να χρησιμοποιήσεις ένα πρόγραμμα με τον τρόπο που επιθυμείς για οποιονδήποτε σκοπό επιθυμείς.
  • Ελευθερία 1 είναι η δυνατότητα να επεμβαίνεις στον κώδικα και να αλλοιώνεις το πρόγραμμα με σκοπό να το χρησιμοποιείς για να καλύψεις την ανάγκη σου. Οι περισσότεροι άνθρωποι, θα μου πείτε, δεν είναι προγραμματιστές και δεν μπορούν να επέμβουν σε αυτό το επίπεδο. Χειριζόμαστε, δε, χιλιάδες προγράμματα, ώστε να μην μπορούμε, ακόμα και αν θέλαμε, να τα καταλάβουμε όλα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο χρειαζόμαστε συνεργατικό έλεγχο και επομένως δύο ακόμα ελευθερίες:
  • Ελευθερία 2 είναι η δυνατότητα να φτιάχνουμε ακριβή αντίγραφα και να τα διανέμουμε όπου, σε όποιον και με όποιον τρόπο επιθυμούμε.
  • Ελευθερία 3 ονομάζουμε τη δυνατότητα να δημιουργείς και να διανέμεις ελεύθερα ακριβή αντίγραφα των δικών σου παρεμβάσεων ή των δικών σου εκδοχών του προγράμματος.
Με αυτόν τον τρόπο μπορούν οι μη σχετικοί με το λογισμικό να κάνουν χρήση του, αλλά και κοινότητες μη ειδικών μπορούν να δουλέψουν και να προωθήσουν αρχές που είναι ουσιωδώς ηθικές, όπως είναι το δικαίωμα να δώσεις ένα αντίγραφο σε έναν φίλο σου ή να επιδείξεις κοινωνική αλληλεγγύη. Κάθε απαγόρευση της διανομής αντιγράφων ενός χρήσιμου προγράμματος ή οποιασδήποτε άλλης εργασίας που έχει εκδοθεί στον δημόσιο χώρο επιτίθεται στην έννοια της κοινωνικής αλληλεγγύης και θα έπρεπε να μην γίνεται ανεκτή.
Από το 1983, οπότε ξεκίνησε το κίνημα του ελεύθερου λογισμικού, έχουν αλλάξει πάρα πολύ τα πράγματα. Η χρήση υπολογιστών είναι διαδεδομένη και το κλειστό ιδιόκτητο λογισμικό φαίνεται κυρίαρχο. Πού βρίσκεται το κίνημα σήμερα;

Το κίνημα του ελεύθερου λογισμικού διεκδικεί όλα τα προγράμματα να γίνουν ελεύθερα και να τεθούν υπό τον έλεγχο των χρηστών τους. Το 1983 ήταν αδύνατον να χρησιμοποιήσεις υπολογιστή με ελεύθερο τρόπο χωρίς να είσαι υπό τον έλεγχο κάποιου άλλου, ακόμα και αν διέθετες κάποια ελεύθερα προγράμματα. Ο σκοπός μας τότε ήταν να φτιάξουμε ένα ελεύθερο λειτουργικό σύστημα κάτι που σήμερα έχουμε πλέον -το λειτουργικό σύστημα GNU/Linux που μπορείς να εγκαταστήσεις ελεύθερα στον υπολογιστή σου. Όμως έχουμε και πολλά περισσότερα, όπως επιμέρους εφαρμογές, drivers για τη λειτουργία συσκευών hardware, και πάλι καταλαβαίνουμε ότι είμαστε στα μισά του δρόμου, αφού όπως είπατε, πάρα πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν μη ελεύθερα λειτουργικά συστήματα και εφαρμογές και μάλιστα σχεδιάζονται πλέον υπολογιστές που απαγορεύουν τη χρήση ελεύθερου λογισμικού.
Πώς μπορούμε να αντισταθούμε στον αυξανόμενο έλεγχο των πολυεθνικών του λογισμικού;

Καταρχήν να μην συγκρίνουμε καν τα δύο. Ένα πρόγραμμα είναι είτε ελεύθερο είτε ιδιόκτητο και αναπτύσσεται είτε από εταιρείες είτε από κοινότητες. Μπορεί να έχεις ελεύθερο λογισμικό που αναπτύσσεται από εταιρείες και το ανάποδο. Τα περισσότερα ελεύθερα προγράμματα δε έχουν πνευματικά δικαιώματα, αφού στις περισσότερες χώρες κάθε πρόγραμμα που γράφεται παίρνει αυτομάτως copyright, όμως αυτό δεν μας σταματάει πραγματικά από το να αναπτύξουμε ελεύθερα προγράμματα. Αυτό που κάνουμε είναι ότι δηλώνουμε ως κάτοχοι πνευματικών δικαιωμάτων την παραχώρηση των τεσσάρων ελευθεριών χρησιμοποιώντας την άδεια του ελεύθερου λογισμικού GPL.
Στην Ελλάδα συζητάμε για την απεμπλοκή του δημόσιου τομέα από ιδιόκτητο λογισμικό, ώστε να γλιτώσει τα υπέρογκα έξοδα αγοράς αδειών χρήσης.

Υπάρχει κάτι ακόμα πιο σημαντικό από το να γλιτώσεις χρήματα για το Δημόσιο, υπάρχει άλλωστε και ιδιόκτητο λογισμικό που διανέμεται ελεύθερα. Όμως το ιδιόκτητο λογισμικό υποτάσσει τους χρήστες του κι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν πρέπει ένα κράτος να το υιοθετεί, επειδή δηλαδή υπονομεύει την ανεξαρτησία του. Αν χρησιμοποιείς στην προσωπική σου ζωή ιδιόκτητο λογισμικό, λυπάμαι για σένα και σου προτείνω να το αλλάξεις, αλλά δεν πρόκειται να στραφώ εναντίον σου γιατί είσαι θύμα. Το κράτος όμως δεν υπάρχει για τον εαυτό του, αλλά για να μας υπηρετεί όλους και ό,τι κάνει πρέπει να το κάνει για όλους. Αυτό περιλαμβάνει και τους υπολογιστές. Οφείλει να απαλλαγεί από το ιδιόκτητο λογισμικό και να ανακτήσει την ψηφιακή ανεξαρτησία του, κάτι που μπορεί να είναι μια μακρόχρονη επένδυση.
Το διαδίκτυο των πραγμάτων είναι η φάση της ανάπτυξης της αγοράς που βρίσκεται σε εξέλιξη. Συναντάμε πια υπολογιστές σε όλο και περισσότερες συσκευές. Φυσικά το λογισμικό κι εδώ είναι κλειδωμένο…

Καταρχήν μην δέχεστε τέτοιες συσκευές. Δεν μπορείτε να εμπιστεύεστε αυτές τις εταιρείες. Δείτε τι γίνεται με τις ιατρικές συσκευές. Στέλνουν τα δεδομένα της ασθένειάς σας στις εταιρείες κατασκευής τους και ο ασθενής πρέπει να απευθυνθεί μετά σε αυτές για την εικόνα της υγείας του. Κανείς δεν σταματάει αυτές τις εταιρείες να δίνουν τα δεδομένα σας σε τρίτους. Υπάρχουν κάποια πράγματα που πρέπει να τα απορρίπτουμε λόγω αρχών.
Θα έπρεπε να απαγορευτούν οι πίσω πόρτες στον κώδικα που επιτρέπουν σε εταιρείες και υπηρεσίες ασφαλείας να κάνουν αλλαγές στον κώδικα ή να μας κατασκοπεύουν χωρίς τη συναίνεσή μας, θα έπρεπε να απαγορευτεί το να χρησιμοποιείς το λογισμικό για να κατασκοπεύεις τους χρήστες του, θα έπρεπε να απαγορευτεί η λογοκρισία του ποια προγράμματα μπορεί να εγκαταστήσει ο χρήστης στον υπολογιστή του και ποια όχι και να απαγορευτεί το DRM (πρωτόκολλο διαχείρισης ψηφιακών δικαιωμάτων).
Οι εταιρείες εξάγουν υπεραξία από τη χρήση των δεδομένων χρήσης μας. Πώς μπορούμε να το σταματήσουμε αυτό;

Οι εταιρείες δεν εξάγουν υπεραξία από τα δεδομένα μας, αλλά μας εκμεταλλεύονται και βγάζουν κέρδος. Εγώ δίνω αξία στην αλληλεγγύη, όχι στην παραγωγή κέρδους. Στην ορολογία της παραγωγής υπεραξίας από την εκμετάλλευση δεδομένων εννοείται ότι δεν έχει καμιά σημασία τίποτε άλλο έξω από το κέρδος. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη δημοκρατία για να προστατεύσουμε τους πολλούς και τους αδύναμους από τους πλούσιους και τους δυνατούς.

Ο Ρίτσαρντ Στάλμαν θα μιλήσει στο ''Φεστιβάλ των Κοινών''



Δείτε το πρόγραμμα ΕΔΩ