Για ένα σύγχρονο μοντέλο δημοκρατικού και κοινωνικού ελέγχου των Ενόπλων Δυνάμεων

Το Τμήμα Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, κατέθεσε ήδη στον δημόσιο διάλογο συνολική πρόταση για την άμυνα που περιλαμβάνει το είδος των Ε.Δ. που χρειάζεται η χώρα, σύγχρονο μοντέλο δημοκρατικού και κοινωνικού ελέγχου των Ε.Δ., νέα στρατηγική σχεδιασμού, στρατηγική για την παραγωγική ανασυγκρότηση της αμυντικής βιομηχανίας, αναβάθμιση της πολιτικής αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού, νέα στρατηγική προμηθειών, αναβάθμιση της εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα και ενίσχυση του κοινωνικού ρόλου των Ε.Δ.

Δομικό στοιχείο της πρότασης, που αποτελεί τομή στα μεταπολιτευτικά πράγματα της χώρας, είναι η πρόβλεψη για ένα σύγχρονο μοντέλο δημοκρατικού και κοινωνικού ελέγχου των Ε.Δ., που τις καθιστά υπεύθυνες και υπόλογες όχι μόνο απέναντι στην εκάστοτε πολιτική εξουσία, αλλά και απέναντι στο κοινοβούλιο, στη δικαστική εξουσία και την κοινωνία των πολιτών. Το μοντέλο αυτό, που αποτελεί πραγματικότητα σε πολλές χώρες, προϋποθέτει την ενεργοποίηση νέων και αναβαθμισμένων θεσμών, που «διαμεσολαβούν» μεταξύ Ε.Δ. και κοινωνίας, αλλά και τη μετατόπιση του κέντρου βάρους στη λήψη των αποφάσεων που αφορούν την Άμυνα, από τον στενό πυρήνα της εκτελεστικής εξουσίας στο κοινοβούλιο.

Ο δημοκρατικός και κοινωνικός έλεγχος των Ε.Δ., είναι η απάντηση στο καθεστώς των "στεγανών", που γέννησε τα φαινόμενα αλαζονείας της εξουσίας και τα φαινόμενα διαφθοράς και διαπλοκής που ρίχνουν σήμερα βαριά σκιά στον χώρο της άμυνας. Αποτελεί επίσης τη δημοκρατική απάντηση σε "ιστορικούς" αλλά και σε σύγχρονους προβληματισμούς, που αφορούν τη σχέση των Ε.Δ. με το σύνολο της κοινωνίας.

Προβληματισμούς, που πηγάζουν από το γεγονός ότι ο στρατός αποτελεί «απόκλιση» από τον «κανόνα» της κοινωνίας, όπως επισημαίνει ο Πλάτωνας στην "Πολιτεία"του 2500 χρόνια πριν, υπό την έννοια ότι η κοινωνία εμπιστεύεται στον στρατό όπλα που δυνητικά μπορούν να στραφούν και εναντίον της. Το ερώτημα «ποιος μας φυλάει από τους φύλακες;», που διατύπωσε ο Πλάτωνας, ή το "sed quis custodiet ipsos Custodes?" των Ρωμαίων, παρέμεινε δυστυχώς επίκαιρο με το πέρασμα των αιώνων, αν και με εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο κάθε φορά.

Η αντίληψη ότι ο στρατός οφείλει να είναι υπόλογος στην πολιτική, και όχι ένας αυτοεξυπηρετούμενος θεσμός που επιδιώκει τα δικά του ενδιαφέροντα και τους δικούς του στόχους, παγιώθηκε ήδη από το τέλος του καταστροφικού τριακονταετούς πολέμου που έληξε με τη συνθήκη της Βεστφαλίας (1648). Στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, ήταν τέτοιο το μέγεθος των κινδύνων για την τύχη συνολικά της ανθρωπότητας, που εδραίωσαν την αντίληψη ότι ο στρατός εκτός από την πολιτική όφειλε να είναιυπόλογος και στην κοινωνία. Μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, άρχισε να παγιώνεται σταδιακά η αντίληψη ότι ο στρατός δεν έπρεπε μόνον να υπόκειται σε πολιτικό έλεγχο αλλά ο έλεγχος αυτός έπρεπε να είναι και δημοκρατικός. Σταθμό στην εξέλιξη αυτή αποτέλεσε ο "Κώδικας Δεοντολογίας για τα Πολιτικο-Στρατιωτικά Ζητήματα της Ασφάλειας" του ΟΑΣΕ, που θέσπισε για πρώτη φορά συγκεκριμένους κανόνες για τον δημοκρατικό έλεγχο των Ε.Δ.

Η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ, σε ότι αφορά τους αναγκαίους θεσμούς δημοκρατικού και κοινωνικού ελέγχου των Ε.Δ., περιλαμβάνει την αρμόδια επιτροπή του κοινοβουλίου, στην οποία μεταβιβάζονται ουσιαστικές αρμοδιότητες και εξουσίες, τις Γενικές Επιθεωρήσεις των Ε.Δ., οι οποίες αναδιοργανώνονται και αναβαθμίζονται και επιπλέον δύο νέες και ανεξάρτητες αρχές: του "Συνήγορου του Στρατιωτικού" και του "Γενικού Επιθεωρητή Οικονομικών της Άμυνας". Ο καθένας ελέγχει και επιβλέπει τον τομέα που του αναλογεί, αλλά από κοινού εξασφαλίζουν τον έλεγχο και την επίβλεψη του συνόλου των δραστηριοτήτων της Άμυνας.

Το κοινοβούλιο, στο πλαίσιο της πρότασης, εγκρίνει τον σχεδιασμό, την πολιτική αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού, τις προμήθειες, τον προϋπολογισμό της άμυνας, τις συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας με άλλες χώρες καθώς και την αποστολή δυνάμεων στο εξωτερικό. Ελέγχει επίσης και παρακολουθεί την επιχειρησιακή κατάσταση όλων των πόρων της άμυνας και τις δραστηριότητες και των τριών όπλων και ενημερώνεται για την πορεία υλοποίησης των συμβάσεων προμηθειών. Τέλος επιλέγει τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ μετά από πρόταση της κυβέρνησης. Η αρμόδια επιτροπή του κοινοβουλίου θα μπορεί να συγκροτεί επιτροπές εμπειρογνωμόνων για τη διενέργεια αξιολογήσεων -επιθεωρήσεων και για τη σύνταξη μελετών για τομείς της Άμυνας κατά την κρίση της.

Ο Γενικός Επιθεωρητής Οικονομικών της Άμυνας, είναι μία ανεξάρτητη αρχή που ελέγχει και παρακολουθεί τις συμβάσεις προμηθειών και το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων των Ε.Δ. Υποβάλλει τα πορίσματα του ελέγχου στην αρμόδια επιτροπή του κοινοβουλίου και μπορεί επίσης να υποβάλλει προτάσεις για την εμπέδωση της διαφάνειας και την ενίσχυση της αποδοτικότητας των δαπανών.

Οι Γενικές Επιθεωρήσεις των Ε.Δ., μετά την αναγκαία αναδιοργάνωση και επέκταση των δραστηριοτήτων τους, προορίζονται να αποτελέσουν τον «εσωτερικό» φορέα ελέγχου και επίβλεψης για λογαριασμό της ηγεσίας των Ε.Δ.

Τέλος, ο Συνήγορος του Στρατιωτικού διασφαλίζει τον σεβασμό των κανόνων του δικαίου στις Ε.Δ., ενισχύει τη διαφάνεια και προάγει τη δημοκρατική λογοδοσία των στρατιωτικών δομών, εστιάζει σε ζητήματα της στρατιωτικής πρακτικής που απαιτούν διόρθωση και ενισχύει με τη δράση του την εμπιστοσύνη της κοινωνίας αλλά και των στρατιωτικών στο στράτευμα. Είναι ένας καινοτόμος θεσμός που καθιερώθηκε για πρώτη φορά στη Νορβηγία (1952) για να ακολουθήσει στη συνέχεια ένας μεγάλος αριθμός χωρών (Αγγλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Αυστρία-1955, Γερμανία-1959, ... Πολωνία-1987, Σλοβενία-1995, Ρουμανία-1997, Ιρλανδία2005, Σερβία-2007 κ.λπ).

Επειδή δεν θα λείψουν οι γνωστές ¨Κασσάνδρες" που θα σπεύσουν (έσπευσαν) να προφητέψουν την καταστροφή των Ε.Δ. αν εφαρμοστούν οι προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ, επισημαίνεται ότι ο δημοκρατικός έλεγχος των Ε.Δ. περιλαμβάνεται στο ευρωπαϊκό κεκτημένο (αποτελεί προϋπόθεση για την εισδοχή νέων μελών), στο πλαίσιο του ΟΑΣΕ αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ των χωρών μελών (στη βάση του σχετικού κώδικα που είναι πολιτικά δεσμευτικός για τη χώρα μας από το 1995), αρθρώνεται σε ψηφίσματα του ΟΗΕ, καθώς και σε αποφάσεις της ολομέλειας του Συμβουλίου της Ευρώπης.

* Ο Γιάννης Ταφύλλης είναι μέλος της Γραμματείας του Τμήματος Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ