Αστεγοι, περιπλανώμενοι, χαρούμενοι

Με το ’να πόδι στη γη και τ’ άλλο στο κάρο, έτοιμοι να συνεχίσουν το αέναο ταξίδι τους, οι Ρομά έμαθαν να αγνοούν τον ρατσισμό και τα καχύποπτα βλέμματα, να επιβιώνουν σ’ έναν κόσμο που τους αφήνει εκτός και να ξεπερνούν την κρίση με όπλο το χαμόγελο


Του Αλέξη Κουτρουβέλη*

Νιώθω μια αίσθηση ότι «γάιδαροι μαλώνανε σε ξένο αχυρώνα» διαβάζοντας τις τόσες απόψεις που κυκλοφορούν τις τελευταίες μέρες για τους Ρομά. Αλλοι τους δικαιολογούν για τον ανορθόδοξο τρόπο διαβίωσης εξαιτίας των κοινωνικού, οικονομικού και μορφωτικού πλαισίου που μεγάλωσαν, άλλοι τους θεωρούν κοινωνικά απόβλητα ρίχνοντας το μπαλάκι των ευθυνών στους ίδιους για τη μη ενσωμάτωσή τους.

Η ιστορία τους σημαδεύτηκε από αιώνες περιπλανήσεων για να γλιτώσουν από διώξεις, πογκρόμ, διακρίσεις, μέχρι και ολοκαύτωμα. Μια ιστορία που χαλύβδωσε την κουλτούρα των Ρομά μαθαίνοντάς τους να είναι με το ένα πόδι στη γη και το άλλο πόδι στο κάρο, έτοιμοι να ξεκινήσουν για άλλους τόπους. Μια ιστορία που τους έμαθε να κλείνουν τ’ αυτιά και τα μάτια στον ρατσισμό και να νιώθουν ότι άνθρωποί τους είναι αυτοί που τους κοιτάζουν σαν ίσους.

Η εκβιομηχάνιση


Μετά απ’ όλα αυτά, καθώς και το καθημερινό καχύποπτο βλέμμα του Ελληνα όταν βλέπει Ρομά σε οτιδήποτε άλλο εκτός από το τιμόνι αγροτικού ή τον πάγκο λαϊκής, δεν είναι να απορεί κανείς καθόλου που επέλεξαν επαγγέλματα τα οποία αφενός δεν είναι συνδεδεμένα με ορισμένο τόπο κι αφετέρου δεν προκαλούν την καχυποψία.

Μέχρι τη δεκαετία του ’70 η επαγγελματική ενασχόλησή τους ήταν το εμπόριο αλόγων, το γάνωμα τσουκαλιών, πεταλώματα και άλλες ελαφρές σιδηρουργικές εργασίες, πλέξιμο καλαθιών και φυσικά οργανοπαίχτες. Ολα αυτά τα επαγγέλματα βρίσκονταν σε άριστη συμφωνία με τις αρχές της βιωσιμότητας και της αειφορίας, μέχρι τη στιγμή που χτύπησε την πόρτα μας η εκβιομηχάνιση και η επακόλουθη αστυφιλία.Οι Ρομά προσπάθησαν τότε να βρουν μια θέση στην οικονομία καλύπτοντας τις ανάγκες του μικροαστού σε πλαστική καρέκλα και μοκέτα, πιθάρια και γλάστρες, πατάτες και φτηνά μπλουζάκια, άλλες φορές επιτυχώς και άλλες όχι.

Τα πλανόδια επαγγέλματα της βιομηχανικής, πόσο μάλλον της μεταβιομηχανική εποχής, σε αντίθεση με τα μακρινά ξαδερφάκια τους, απαιτούν κεφάλαιο. Απαιτούν όχημα με όλα του τα τέλη και τις ασφάλειες, καθώς και κεφάλαιο αγοράς των εμπορεύσιμων αγαθών και επιπλέον κεφάλαιο για επιβίωση στην περίπτωση που στο τέλος δεν πωληθούν. Οσοι το διέθεταν και ήταν και καλοί σ’ αυτό που κάνανε αργά ή γρήγορα τα κατάφεραν και σιγά σιγά απέκτησαν σπίτι.

Θύματα της κρίσης

Οι υπόλοιποι ουσιαστικά έμειναν άνεργοι και άστεγοι. Δεκαετίες πριν έρθει η κρίση στην Ελλάδα ήταν ήδη σαν τα μεγαλύτερα θύματά της. Και έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν για τους ίδιους και τις οικογένειές τους. Περιμένατε να μένουν σε τροχόσπιτα, τη στιγμή που είναι ασύμφορη ακόμα και για τον μέσο Ελληνα η αγορά τους; Ούτως ή άλλως στη χώρα μας δεν υπάρχουν οι δομές για φτηνή και άμεση ενοικίαση γης, τα trailer parks του εξωτερικού που μπορεί κάποιος μ’ ένα ελάχιστο ποσό να μένει και να έχει μάλιστα και παροχές νερού-ρεύματος και αποχέτευση, ούτε θεσμοθετημένοι χώροι σκηνιτών. Ο φτηνότερος τρόπος να στεγάσει κάποιος μια εφταμελή οικογένεια και να βγάλει τον χειμώνα είναι ακριβώς αυτός που ακολουθούν. Επί της ουσίας, η μόνη τους διαφορά από άλλους άστεγους είναι μία και μόνο: βρήκαν τους τρόπους να είναι ακμαίοι και χαρούμενοι!

Βρήκαν και τον τρόπο να αποκτήσουν το μερίδιό τους στην πίτα της οικονομίας αποτελώντας έναν σημαντικό κρίκο στην αλυσίδα της ανακύκλωσης. Δυστυχώς μια μειοψηφία παρανομεί, κυρίως μέσω κλοπής καλωδίων και αυτοκίνητων, λήψης επιδομάτων και αγοραπωλησίας ναρκωτικών. Δεν νομίζω κανείς να περίμενε να δείξουν και μεγαλύτερο σεβασμό σ’ έναν κόσμο που τους άφησε απέξω, γι’ αυτό και το μικρο-έγκλημα ήταν ανέκαθεν διαδεδομένο σε πληθυσμούς περιθωριοποιημένους. Στην ουσία έκαναν όλα όσα η οικονομία και η κοινωνία τούς έδωσε τα περιθώρια να κάνουν για να είναι αυτό που ήθελε πάντα ο κάθε άνθρωπος: χαρούμενοι. Πολλοί ρωτάνε αν εγώ, αν το κράτος θα δείξει την ίδια ανοχή σε αυτούς.

Το μαχαίρι και το πεπόνι

Αν το κράτος θα έκανε και σ’ αυτούς τα στραβά μάτια για ρευματοκλοπές ή παράνομη κατασκήνωση. Εδώ θα αντιστρέψω το ερώτημα όμως: Πρέπει να μας προβληματίσει η ηθική των Ρομά ή η ηθική του καπιταλισμού; Από τη στιγμή που οι Ρομά των παραγκών δεν έχουν καμία προοπτική εύρεσης εργασίας ειδικά με τη σημερινή ανεργία, πρέπει να πεθάνουν σ’ ένα χαρτόκουτο για να αποδείξει το κράτος για άλλη μια φορά ότι όποιος έχει το μαχαίρι, έχει και το πεπόνι; Από τη στιγμή που το κράτος έχει βάλει στεγανά στη βελτίωση της ζωής οποιουδήποτε ανθρώπου με τα ίδια μέσα, η ενσωμάτωσή τους θα πρέπει να περάσει τον ίδιο δρόμο με τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής κάθε άπορου.

……………………………………………………………………………………………………………………

* Διευθυντής του 12ου Δημοτικού Σχολείου Ασπροπύργου με αμιγώς μαθητές Ρομά