Πάμε πράγματι καλύτερα;

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΤΡΟΥΓΚΑΛΟΥ*

Ο Νίτσε, ερμηνεύοντας το γνωστό μύθο, γράφει ότι ο Δίας άφησε την ελπίδα στο κουτί της Πανδώρας όχι από οίκτο, αλλά από κακία, γιατί ελπίδα χωρίς αντίκρισμα και κυρίως χωρίς απόφαση για δράση δεν αποτελεί δώρο, αλλά κατάρα. «Τέτοια ελπίδα», υποστηρίζει στο «Menschliches, Allzumenschliches» ο φιλόσοφος, «αποτελεί το χειρότερο κακό, γιατί παρατείνει ατελείωτα το μαρτύριο του ανθρώπου».

Η κυβέρνηση προσπαθεί να καλλιεργήσει ακριβώς ένα παρόμοιο κλίμα τεχνητής αισιοδοξίας και παράδοσης, αξιοποιώντας τις τελευταίες εκθέσεις της τρόικας, του ΔΝΤ και ορισμένων Ευρωπαίων αξιωματούχων. Υπάρχει πράγματι momentum, «ούριος άνεμος», όπως προσπαθούν να μας πείσουν τα κυβερνητικά φερέφωνα; Η καθημερινότητα, φυσικά, στέλνει άλλα μηνύματα, συνέχειας της κρίσης και της ύφεσης και επιδείνωσης της ανεργίας. Μήπως όμως δεν βλέπουμε την αλλαγή στην καθημερινότητα, αλλά αυτή έχει ήδη δρομολογηθεί στον ορίζοντα;
Δυστυχώς, δεν είναι έτσι. Και αυτό φανερώνουν και οι περίφημες δηλώσεις και εκθέσεις, που υποτίθεται ότι συντηρούν την επικοινωνιακή αυτή επίθεση αισιοδοξίας. Οι εξαγγελίες, για παράδειγμα, του επικεφαλής του Eurogroup, Ντάισελμπλουμ, περί νέου «κουρέματος» του χρέους μέσα στο 2014, ουσιαστικά αποτελούν ομολογία ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο, παρά τους πανηγυρισμούς ότι η εφαρμογή του Μνημονίου είναι πλέον «εντός τροχιάς». Τα νούμερα, άλλωστε, είναι αμείλικτα: από το 120% του ΑΕΠ, που ήταν το χρέος πριν από την ένταξη της χώρας στους μηχανισμούς «σωτηρίας», έχει ήδη εκτιναχθεί στο 170%. Μάλιστα εάν το κούρεμα γίνει καθ' υπαγόρευσιν των δανειστών μας, με ανάλογο τρόπο με το PSI, ουσιαστικά θα φορτώσει με νέα βάρη -αντί να ελαφρύνει- την ελληνική οικονομία.
Τα θετικά στοιχεία, δε, που αναγνωρίζουν οι πρόσφατες εκθέσεις, χρειάζονται μετάφραση για να γίνουν κατανοητά: επιχαίρουν ότι έχει ήδη μειωθεί κατά τα δύο τρίτα η απώλεια ανταγωνιστικότητάς μας σε σχέση με την Ευρωζώνη, ως προς το μισθολογικό κόστος. Αυτό, σε απλά ελληνικά σημαίνει ότι πρέπει να πανηγυρίζουμε που μειώθηκαν οι μισθοί μας, αλλά να μη χαιρόμαστε και πολύ, γιατί επίκειται και άλλη μείωση, προκειμένου να καλύψουμε και το υπόλοιπο ένα τρίτο της χαμένης μας ανταγωνιστικότητας.
Η μείωση του ελλείμματος του προϋπολογισμού (πρωτοφανής στα χρονικά, κατά τον υπουργό Οικονομικών) και η προαναγγελλόμενη ύπαρξη πρωτογενούς πλεονάσματος κρύβουν, αφ' ενός, τα τεράστια ελλείμματα των ασφαλιστικών οργανισμών (βαίνουν, «αισίως», προς τα τρία δισεκατομμύρια ευρώ), αφ' ετέρου -και κυρίως- το «επίτευγμα» αυτό δεν οφείλεται στην αύξηση των εσόδων από την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, που αποτελεί το βασικό λόγο διόγκωσης των ελλειμμάτων, αλλά αποκλειστικά στις περικοπές μισθών, συντάξεων και στη διάλυση των υποδομών του κοινωνικού κράτους.
Το σημαντικότερο όμως δεν είναι τόσο αν η πολυθρύλητη ανάκαμψη έρθει εντός του 2014, πράγμα που, προφανώς, κάθε άλλο παρά βέβαιο δεν είναι, εάν λάβει κανείς υπόψη του τις συνεχείς διαψεύσεις παρόμοιων στόχων. (Κατά το πρώτο Μνημόνιο, θυμίζω, το 2013 θα είχαμε ήδη γυρίσει στις αγορές). Το θέμα είναι κυρίως ποιος θα ωφεληθεί από αυτήν και τι χαρακτήρα θα έχει. Εάν αφήσουμε την κυβέρνηση να ολοκληρώσει το έργο της, ξέρουμε ήδη την απάντηση. Ο αποσταγμένος νεοφιλελευθερισμός, που εφαρμόζεται, προαναγγέλλει υποτονική ανάκαμψη, που θα βασίζεται σε μισθούς Βουλγαρίας και ποσοστά ανεργίας πάνω από 20%, σε διάλυση όχι μόνον των εργασιακών δικαιωμάτων, αλλά και κάθε άλλης ρύθμισης της οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης. Τα εξαγγελθέντα μέτρα απελευθέρωσης της αγοράς, όπως το άνοιγμα των μαγαζιών τις Κυριακές, προαναγγέλλουν, για παράδειγμα, το θάνατο του Ελληνα εμποράκου. Εχει ήδη επισημανθεί στα κείμενα της τρόικας ότι στη χώρα μας το ποσοστό των αυτοαπασχολούμενων ανέρχεται σε 36%, ενώ ο μέσος όρος της Ευρωζώνης είναι μόλις 11%. Αυτό έρχονται να «διορθώσουν» παρόμοια μέτρα.
Φυσικά, τίποτε από όλα αυτά δεν είναι νομοτελειακά δεδομένο. Αυτή τη στιγμή σε όλη την Ευρώπη το διακύβευμα είναι αν θα συνεχιστούν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές λιτότητας ή θα αντικατασταθούν από μια νέα συνταγή ανάπτυξης, με κοινωνικό πρόσωπο. Οι προχθεσινές διαδηλώσεις στην Πορτογαλία δείχνουν το δρόμο. Η ελπίδα παύει να είναι κατάρα, όταν γίνεται έναυσμα για αντίσταση και δράση.
*Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου ΔΠΘ