Οι 'Ωραίοι των Ορέων' οι Λήσταρχοι

Οι ληστές Αφοί Παπαγεωργίου, Θωμάς Γκαντάρας και ο ληστής Ελευθέριος Πλάτανος. Η φωτογραφία τραβήχτηκε το 1923 από τον Αθανάσιο Μάνθο στη θέση Παλιογκορτσιά των Χασίων. 
(Βιβλιογραφία: Τα παλληκάρια τα καλά σύντροφοι τα σκοτώνουν / Τζανακάρης, Βασίλης Ι.)

Αρχές του 19ου αιώνα η εμφάνιση του φαινομένου της Ληστοκρατίας άρχισε να γίνεται αισθητή όχι μόνο απο τα θύματα των ληστρικών κλοπών αλλά και από το ευρύ κοινωνικό σύνολο σε κλειστές και όχι μόνο κοινωνίες. Το διοικητικό όργανο που διοικούσε την τότε Ελλάδα στο όνομα του ανήλικου Βασιλέα Όθωνα, η λεγόμενη Αντιβασιλεία, έπειτα από διαταγή της για διάλυση των σωμάτων των άτακτων αγωνιστών της Επανάστασης, δημιούργησε τακτικό στρατό αποκλείοντας απο αυτόν την ένταξη εκείνων που πραγματικά διεξήγαν την επανάσταση και αποτέλεσαν τα θεμέλια του κινήματος για απελευθέρωση της χώρας. Αυτός ο λόγος σε συνδυασμό με κάθε άλλου είδους δυσαρέσκεια και αδικία, καθώς και η ένδεια αλλά και συσσώρευση πλούτου απο τους “τσιφλικάδες” και “προύχοντες”,(δημιουργώντας ένα ανυπέρβλητο χάσμα μεταξύ αυτων και των αμόρφωτων και φτωχών κοινωνικών ομάδων) αποτέλεσαν το έναυσμα για τις πρώτες οργανωμένες ομάδες των Ληστών. Σχεδόν 100 χρόνια διήρκεσε η δράση αυτών των ομάδων που χνότιζε το φόβο σε κάθε σκέψη της ένστολης και μη εξουσίας. Η αρχή του τέλους της Μεσοπολεμικής Ληστοκρατίας εμφανίζεται με την καρατόμηση τριών εκ των σημαντικών Ληστάρχων των Καμβουνίων: Φώτη Γιαγκούλα, Πάντου Μαμπάνη και Κώστα Τσαμήτα στα μέσα του έτους 1925 στη θέση Κλεφτόβρυση Ολύμπου που όμως δεν ήταν αρκετή για να καθησυχάσει τον τότε δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο. Η κυβέρνηση Βενιζέλου θα είναι αυτή που την Άνοιξη του 1930 θα καταφέρει να τελειώσει με την υπόθεση της Ληστείας αφήνοντας μόνο μεμονωμένους θύλακες διάσπαρτα στον Ελλαδικό χώρο καθόσον οι παραπάνω δρούσαν κυρίως στα Καμβούνια όροι (απλώνονται κατά μήκος των συνόρων των νομών Λάρισας, Κοζάνης, Γρεβενών) και στην ευρύτερη περιοχή της κεντρικής Ελλάδος, όπως πολλοί άλλοι Λήσταρχοι της τότε εποχής (Θωμάς Γκαντάρας από την Άκρη Ελασσόνας, ο Kατσέλης Bαγγέλης από την Eλάτη, ο Tσιάμης Γιάννης από το Λιβαδερό, οι Παπαγεωργίου Περικλής και Λιανοκάπης κ.α). Το κρησφύγετο των Λήσταρχων ήταν κυρίως τα υψίπεδα σημεία απ' όπου έστελναν με βοσκούς τα γράμματα τους στα θύματα ή στην τότε χωροφυλακή προειδοποιώντας τους. Επίσης στα όρη καθοδηγούσαν και τα απαχθέντα θύματα προκειμένου να ζητήσουν “λίτρα” απο τους οικείους. Απο μαρτυρίες κατοίκων των ορεινών περιοχών φαίνεται πως η παρουσία των Ληστάρχων δεν τους ήταν φορτική αλλά αντιθέτως απαραίτητη γιατί όπως αναφέρουν “παίρνανε τα λεφτά απο αυτούς που τα είχαν για να βοηθήσουν τους φτωχούς, για να παντρέψουν φτωχές γυναίκες και να αγοράσουν ζώα για τον ταλαιπωρημένο κόσμο” του Μεσοπολέμου αναπτύσσοντας παράλληλα την επαγγελματική δραστηριότητα, αποτελώντας έτσι θεμέλια του πυλώνα μιας κοινωνίας.

Η εμφάνιση των Λήσταρχων ήταν επιβλητική καθώς φέραν οπλισμό και φορούσαν όλα τα στολίδια τους με πρώτα πρώτα τα κουστέκια (ασημένιες αλυσίδες με νομίσματα) και στις καλτσοδέτες τους έφεραν επίσης “φλουριά” τα οποία κατά το περπάτημα τους άφηναν ένα χαρακτηριστικό κουδουνιστό ήχο. Πολλοί άνθρωποι εκείνης τις εποχής δεν είχαν τύχει να συναντηθούν με Ληστές είχαν όμως εικόνα αυτών από φωτογραφίες διάφορων φωτογράφων της εποχής, όπως του Τρικαλινού φωτογράφου Αθανασίου Μάνθου(Α.Μάνθος). Αρκετοί Ληστές φρόντιζαν να χρυσώνουν και τη σκούφια τους όταν επικηρυσσόταν που σήμαινε ότι το κεφάλι που την έφερε αποτιμούταν εις χρυσόν.( Η εμφάνιση διέφερε απο περιοχή σε περιοχή) .Αυτή η εμφάνιση τους αποτέλεσε πόλο έλξης πολλών νέων της εποχής που κατέφευγαν στη Ληστεία.

                                             

                                                Ανάθεμα τους χρυσικούς

                                                που φτιάχνουνε τ' ασήμια

                                                και ξεγελάνε τα παιδιά

                                                και πάνε με τους κλέφτες

Η επικοινωνία των Ληστών με τα στρώματα της εξουσίας γινόταν μέσω “ διαταγών” και βοσκών αγγελιοφόρων. Σε κάθε “διαταγή” των Λήσταρχων υπήρχε και η αντίστοιχη σφραγίδα-υπογραφή τους, και συγκεκριμένα οι Θωμάς Γκαντάρας και Φώτης Γιαγκούλας υπέγραφαν σε αρκετές διαταγές ως οι “Βασιλείς των ορέων”. Σε αυτές ανέφεραν τις προθέσεις τους και περιείχαν απειλές προς τα υποψήφια θύματα όπως “Εγώ είμαι και δεν πέθανα, βρίσκομαι στην ζωή μου, και σεις ρουφιάνοι φίλοι μου θα'ρθη ώρα δική μου” αλλά και προτροπές στους χωρικούς “ουδείς εκ των χωρικών θα πρέπει να πωλήση ώς συνήθως τα μαξούλια του εις τους εμπόρους”.

Η Αρχή του τέλους.

Η φιλαργυρία ορισμένων Λήσταρχων τους οδήγησε στο να γίνουν καταδότες των συντρόφων τους όπως στην περίπτωση της ομάδας του Γιαγκούλα που αφανίστηκε με την επιδρομή των χωροφυλάκων στην Κλεφτόβρυση Ολύμπου υπό την καθοδήγηση του καταδότη Λήσταρχου Αγριόκωτσου. Ένας από τους χωροφύλακες που πήραν μέρος στη συμπλοκή της Κλεφτόβρυσης Ολύμπου, ο Σινωπίδης, σε συνέντευξη του τη δεκαετία του '80 σε το κανάλι της ΕΡΤ-1, ανέφερε τα κάτωθι:
« Στις 19 Σεπτεμβρίου 1925 ήμουν χωροφύλακας εδώ στη Κατερίνη. Ήμουν τότε 21 χρονών. Την ημέρα εκείνη, Σαββάτο, ήρθε αυτός ο κτηνοτρόφος, έφερε μια επιστολή εις την αστυνομία. Η επιστολή αυτή είχε γραφτεί από τον Γιαγκούλα, που ήταν επάνω στον Όλυμπο, εκεί σε μια σπηλιά, ύψωμα κάπου 2300 με 2500 μέτρα. Αυτή η επιστολή απευθυνόταν στον Τύρναβο, σε κάποιον πλούσιο του οποίου τα δυο παιδιά τα είχαν αιχμάλωτα αυτοί και είχαν το επώνυμο Ράφτης. Ο ένας ήταν φοιτητής της Ιατρικής, είκοσι χρονών, το άλλο παιδί ήταν δεκατεσσάρων χρόνων, μαθητής, και στην επιστολή ζητούσε 1.000.000 δραχμές ο Γιαγκούλας.
Ξεκινήσαμε ώρα τέσσερις και μισή, πήγαμε εκεί στο σημείο ακριβώς που λεγόταν Κλεφτόβρυση. Περικυκλώσαμε το μέρος, ήμασταν πέντε τμήματα, από πέντε πέντε. Ο διοικητής είχε εφτά. Εγώ ήμουνα με το διοικητή. Ήμασταν μούσκεμα στον ιδρώτα. Είχε πάχνη. Μας είχε χτυπήσει ένας τρόμος… Τρομάζαμε. Από την ψύχρα οι σιαγόνες μας χτυπούσαν πολύ άσχημα. Κατά ώρα εννέα ζεσταθήκαμε λίγο. Είχε πει ο διοικητής πως ώρα εννέα ο Τσιαμήτας ο ληστής πάει να πάρει νερό απ' την την Κλεφτόβρυση. Όποιος τον δει, εκείνος θα ρίξει, είπε. Οι άλλοι, που δεν θα τον δουν , δεν θα ρίξουν τίποτα. Πράγματι, ώρα εννέα ο Τσιαμήτας πάει για το νερό, εκεί που ήταν ο ενωματάρχης ο Πασβαντίδης με του δικούς του. Αυτός είχε τέσσερις στρατιώτες επειδή η χωροφυλακή είχε έλλειψη, γι' αυτό είχε και στρατιώτες.
Τον πυροβόλησαν, τον τραυμάτισαν αλλά δεν σκοτώθηκε. Οπότε οι άλλοι μάθαν ότι εδώ πέρα είμαστε κυκλωμένοι. Απ' τη σπηλιά μέσα βγήκε ο Γιαγκούλας. Συνάμα φώναζε ο διοικητής «Χωροφύλακες προχωρείτε, προχωρείτε». Προχωρούσαμε εκεί πέρα, κι από τις θέσεις που ήμασταν, ήμασταν πολύ μακριά.
Ανεβήκαμε στο σημείο αυτό, ήτανε πολύ ψηλά. Ήταν σαν ένα δωματιάκι, ένα σπήλαιο.

Κατά η ώρα δώδεκα άρχισε τότε η γερή η μάχη. Τριάντα δύο όπλα…
Ώρα δύο και μισή σκοτώθηκε ο Γιαγκούλας. Ώρα τρεις και μισή περίπου σκοτώθηκε ο Πάντος Μπαμπάνης.

Ένας χωροφύλακας έκοψε το κεφάλι του Πάντου Μπαμπάνη, μπροστά στα μάτια του αδελφού του Λεωνίδα, που τον έβλεπε. Και τα πήραν τα τρία κεφάλια και τα βάλαν στα σακίδια και ξεκινήσαμε… Αυτοί κατεβήκανε στο χωριό και τη δεύτερη μέρα τα φέραν στην Κατερίνη τα κεφάλια και τα κρέμασαν στο κέντρο της πλατείας.
Από την επικήρυξη πήρε και το δημόσιο. Στον καταδότη δώσαν 300.000. Του δώσανε και 10.000 που πήρε μέρος στη συμπλοκή. Ο διοικητής πήρε 69.000. Στη γυναίκα του χωροφύλακα που σκοτώθηκε δώσαν 60.000. Εμείς οι χωροφύλακες πήραμε από 12.000, εκείνο τον καιρό ήταν σαράντα λίρες…»

            

       Η σύγχρονη ληστεία
      Λίγες δεκαετίες μετά το τέλος της ληστείας των βουνών κάνει την εμφάνισή της μετά το 1970 η ληστεία των πόλεων, η οποία έχει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά από τη δράση που είχαν οι «βασιλείς των ορέων». Στόχος των ληστών είναι τράπεζες, χρηματαποστολές, ταμεία καταστημάτων, τιμαλφή χρυσοχοείων, σπίτια ακόμα και IX αυτοκίνητα. Έξαρση των ληστειών παρατηρήθηκε τις τελευταίες μέρες. Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρήθηκε και συμμετοχή γυναικών στις συμμορίες.