Ευρωζώνη και Κύπρος: Το δεύτερο πείραμα. της Νάντιας Βαλαβάνη

Από το 2010 η Κομισιόν συζητούσε
για «διάσωση» τραπεζών με «κούρεμα»


Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΑΥΓΗ της Κυριακής, 31.3.2013


Η ειρωνεία της ιστορίας αποφάσισε τελικά Ελλάδα και Κύπρος να αποτελέσουν τα πειραματικά εργαστήρια σε πραγματικές συνθήκες για την πραγματοποίηση των δύο βασικών νεοφιλελεύθερων πειραμάτων κοινωνικής μηχανικής στο χώρο της Ευρώπης στο «σύντομο» 21ο αιώνα.
Το πρώτο πείραμα και οι συνέπειες του
Μ΄ ευθύνη της κυβέρνησης Παπανδρέου, η οποία και το προσκάλεσε στην Ευρώπη, το ΔΝΤ εισήγαγε στη Γηραιά Ήπειρο, με όχημα την πρωτοσυγκροτούμενη Τρόικα, την τεχνογνωσία των προγραμμάτων του για χώρες της Λατινικής Αμερικής - και, στη συνέχεια, επίσης της Αφρικής - σε κρίση χρέους, που είχαν περιβληθεί με το κύρος του νεοφιλελεύθερου μανιφέστου της «Συναίνεσης της Ουάσινγκτον» του 1989: Ως πολιτική εσωτερικής υποτίμησης λόγω της ύπαρξης, για πρώτη φορά, κοινού νομίσματος.
Τα συμπεράσματα απ’ αυτό το, πλέον «πρώτο», πείραμα, βρήκαν εφαρμογή όχι μόνο στα Μνημόνια των χωρών που ακολούθησαν, αλλά πολύ ευρύτερα στη συντονισμένη πολιτική λιτότητας και περιορισμού του κοινωνικού κράτους πρακτικά στο σύνολο της Ευρώπης. Αυτό ενίσχυσε, εδώ και ενάμιση χρόνο, τη μετατροπή της Ευρωζώνης σε Ζώνη του Λυκόφωτος με έλλειψη ανάπτυξης και το δεύτερο κύμα ύφεσης μετά το 2008. Ενώ αναμένεται κορύφωση από την πλήρη εφαρμογή του Συμφώνου Δημοσιονομικής Πειθαρχίας το 2015, το οποίο σε περίπτωση κρίσης, λιμού, σεισμού, καταποντισμού, ακόμα και πόλεμου, θεωρητικά παραμερίζει ό,τι έχει απομείνει απ’ το δημόσιο τομέα σε κάθε χώρα και καλεί το μεγάλο κεφάλαιο ν’ αναλάβει πρωτοβουλίες για «λύσεις δημοσίου συμφέροντος». «Θεωρητικά», επειδή «ο νεοφιλελευθερισμός χρειάζεται τρομακτική ποσότητα κρατικής παρέμβασης προκειμένου να λειτουργεί» (Σλαβόι Ζίζεκ).
Ένα «κείμενο εργασίας» για μια ιδέα του 2010
Χρειάστηκε η καταστροφική παρέμβαση του Eurogroup στην Κύπρο για ν’ αντιληφθούμε ότι η ΕΕ εδώ και δυόμιση χρόνια επεξεργαζόταν την ιδέα και βρισκόταν σε αναζήτηση χώρας, στην οποία θα μπορούσε να εφαρμόσει πειραματικά μια λύση εναλλακτική στις «ακριβές» διασώσεις τραπεζών, που δεν περιοριζόταν στην Ιρλανδία και σε τράπεζες του Νότου: Δημόσιο χρήμα διατέθηκε σε «πακέτα» διάσωσης τραπεζών στη Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο κ.α. μετά την «τραυματική» εμπειρία της Lehman Brothers, που απέδειξε πως ό,τι είναι too big to fail μπορεί να δημιουργήσει «συστημική» κρίση.
Αυτό αποδεικνύει το, «απαρατήρητο»(;) μέχρι στιγμής, ντοκουμέντο με τίτλο «Κείμενο συζήτησης σχετικά με το εργαλείο διαγραφής χρέους – ένδον διάσωσης» (Discussion paper on the debt write-down tool – bail-in), που έδωσε στη δημοσιότητα η ΕΕ τον Απρίλη 2012. Στον υπότιτλο του διασαφηνίζεται ότι δεν επιθυμείται ο «προκαθορισμός της επίσημης πρότασης της Κομισιόν» στις χώρες-μέλη, αλλά αποτελεί «κείμενο εργασίας» των υπηρεσιών της DG Eσωτερικής Αγοράς, μιας υπηρεσίας 500 εργαζομένων υπό τον Επίτροπο Μισέλ Μπαρνιέ. Στο 24σέλιδο «κείμενο συζήτησης» αναπτύσσονται όλα τα πιθανά σενάρια για «διάσωση» τράπεζας με «κούρεμα» καταθέσεων - για οποιαδήποτε χώρα της Ευρωζώνης. Πράγμα που αποδεικνύει ότι δεν ήταν απλώς η «απειρία» ή ο ενθουσιασμός για την κατάληξη του δεύτερου Eurogroup για την Κύπρο τα ξημερώματα της 25ης Μαρτίου 2013, που οδήγησε στις γνωστές θριαμβευτικές δηλώσεις του Προέδρου του Γερούν Ντάιζελμπλουμ περί γενίκευσης του bail-in ως νέου «προτύπου διάσωσης» τραπεζών και χωρών. Πολύ περισσότερο που, μετά τις παλινωδίες του (επειδή βούλιαξαν τα χρηματιστήρια), ανέλαβε η εκπρόσωπος της Κομισιόν να βάλει τα πράγματα στη θέση τους: Προαναγγέλλοντας νομοθετική ρύθμιση...
Στο «κείμενο εργασίας», αφού πληροφορούμαστε ότι τέτοιες σκέψεις υπάρχουν από τον Οκτώβρη του 2010, προσδιορίζεται η «διάλυση» (resolution) ως «πλαίσιο διαχείρισης τραπεζών σε δύσκολη κατάσταση με τρόπο ώστε να αποφευχθεί ενδεχόμενη πρόκληση συστημικού συμβάντος». Επιπλέον ξεκαθαρίζεται ότι «ένα αποτελεσματικό καθεστώς “διάλυσης” θα πρέπει να πετυχαίνει για τις τράπεζες παρόμοια αποτελέσματα με αυτά των ομαλών διαδικασιών εκκαθάρισης επιχειρήσεων, στις οποίες οι απώλειες βαρύνουν μετόχους και πιστωτές… να προστατεύει από οποιαδήποτε επίπτωση τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και να περιορίζει την προσφυγή στα χρήματα των φορολογουμένων». Αλλά και να δημιουργεί τη «νομική βεβαιότητα» στους «επενδυτές» ότι είναι υποχρεωμένοι να κάνουν «ανάλυση κινδύνου κι εκτίμηση ρίσκου» πριν τοποθετήσουν τα χρήματα τους σε οποιαδήποτε τράπεζα. Όπου «επενδυτές» ή «πιστωτές» είναι οι καταθέτες, ακόμα και λογαριασμών ταμιευτηρίου με βάση την εμπειρία της συμφωνίας του πρώτου Eurogroup, που έβαζε χέρι σε όλους ανεξαίρετα τους λογαριασμούς.
Στο ντοκουμέντο προσδιορίζονται επίσης οι τρεις, σωρευτικά συνυπάρχουσες, προϋποθέσεις προκειμένου να εφαρμοστεί το «πλαίσιο»:
* H αρμόδια για τη «διάλυση» αρχή αποφασίζει ότι η τράπεζα θα καταρρεύσει ή κινδυνεύει να καταρρεύσει.
* Ως προς το χρόνο μιας τέτοιας παρέμβασης, θα πρέπει να έχει αποκλειστεί η προοπτική οποιασδήποτε εναλλακτικής δράσης από μεριάς ιδιωτικού τομέα ή εποπτικών αρχών, όπως η εξαγορά της τράπεζας ή η συμφωνία με τους πιστωτές ν’ αναλάβουν την αναδιάρθρωση ολόκληρου ή μέρους του χρέους της – «εντός λογικού χρονικού πλαισίου» (μιας βδομάδας;).
* Η πράξη «διάλυσης» να «εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον».
Η επιλογή της Κύπρου ως «πειραματόζωου»
Το κείμενο «φωτίζει»: Τις «θεωρητικές» πηγές των δηλώσεων των κ.κ. Μέρκελ και Σόιμπλε περί «ρίσκου επενδυτών» στην κυπριακή κρίση. Την πηγή της επιμονής Σόιμπλε και Νταϊζελμπλουμ, ενώ οι Κύπριοι επιχειρούσαν αγωνιωδώς να διαμορφώσουν ένα Plan B εντός Τρόικας, ότι «δεν υπάρχει λύση χωρίς “κούρεμα”». Αλλά και την «ενημέρωση» του κ. Στουρνάρα στην Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων της Βουλής ότι στο Plan B δε μπορεί να περιέχεται: «…Οτιδήποτε χρειάζεται να επιστραφεί, άρα αποκλείονται δάνεια και ομόλογα, εσωτερικά και διεθνή. Επιτρέπεται μόνο αγορά τραπεζικών μετοχών. Και αυτό αφορά και τη Ρωσία» (γι΄ αυτό, όπως μάθαμε τελικά, ο Κύπριος Υπουργός Οικονομικών στη Μόσχα προσπαθούσε να πουλήσει τη «Λαϊκή»).
Με άλλα λόγια, το «δεύτερο πείραμα» έπρεπε να μπορέσει να εφαρμοστεί ανεμπόδιστα: Προφανώς εκτιμήθηκε ότι η Κύπρος λόγω του μεγέθους της - 0,15% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης - δεν αποτελεί συστημικό κίνδυνο. Η ιδιαίτερη επιθετικότητα των Βορειοευρωπαίων – διαπραγματευτών, τραπεζιτών, δημοσιογράφων - φάνηκε να προκαλείται και να οξύνεται από την ίδια την αδυναμία των μεγεθών της, αλλά και την αδυναμία της ν’ αντιπαρατάξει συμμάχους. Είναι σίγουρο ότι εκτιμήθηκε η έλλειψη οποιασδήποτε πολιτικής στήριξης του νησιού: Aυτό που εκδηλώθηκε, σύμφωνα με την ορολογία Κυπρίων Υπουργών, ως «η αφωνία» των χωρών του Νότου στο Eurogroup.
Απέραντη μοναξιά στον «ενιαίο εθνικό χώρο»
Εξ ίσου προφανώς συνεκτιμήθηκε ότι η τρικομματική κυβέρνηση της Ελλάδας όχι μόνο δε θα ενίσχυε την κυβέρνηση της Κύπρου και δε θα παρέμβαλλε οποιοδήποτε εμπόδιο, αλλά θα την πίεζε στο μέτρο των δυνατοτήτων της. Πράγμα που φαίνεται ότι έγινε με μεγαλύτερη καθαρότητα στην περίπτωση των ελληνικών παραρτημάτων των Κυπριακών τραπεζών, διευκολύνοντας τα υπό εξέλιξη σχέδια.
Κι αν υπάρχει όντως μια ηθική διάσταση, αυτή δεν είναι βέβαια ο προτενστατικός διαχωρισμός των κεφαλαιακών ροών σε «ηθικές» και «ανήθικες». Αλλά το γεγονός ότι το σμπαράλιασμα του τραπεζικού της συστήματος η Κύπρος το οφείλει πριν απ’ όλα στην απώλεια 4,5 δις από το PSI, προσαυξημένα από τις συνέπειες της ύφεσης στην Ελλάδα εξαιτίας της σημαντικής έκθεσής του σε δάνεια σε ελληνικές επιχειρήσεις και νοικοκυριά.
Όχι τυχαία, από τα 9,2 δις της τεράστιας έκθεσης της «Λαϊκής» στην ακριβή χρηματοδότηση του ΕLΑ - που η Τρόικα φόρτωσε στην «Κύπρου», προετοιμάζοντας και τη δική της κατάρρευση - τα 6 δις κάλυψαν ανάγκες ρευστότητας των υποκαταστημάτων της στην Ελλάδα…
Με την ελληνική κυβέρνηση οχυρωμένη πίσω απ’ τη θέση «Η Κύπρος αποφασίζει, η Ελλάδα στηρίζει», οι κυβερνητικοί βουλευτές δε βρήκαν ούτε ένα καλό λόγο την ενδιάμεση βδομάδα, ενώ σήμερα δύσκολα κρύβουν την ικανοποίηση τους για το – καταστροφικό – τελικό αποτέλεσμα από τη μετατροπή του ιστορικού «όχι» της Κυπριακής Βουλής σε «ναι».
Έξτρα bonus στο πείραμα
Ως έξτρα bonus από την επιλογή της Κύπρου για το «δεύτερο πείραμα» θα πρέπει να υπολογίζονται:
- Η αναστροφή των κεφαλαιακών ροών κατ’ αρχήν απ’ την Κύπρο και στη συνέχεια ευρύτερα απ’ το Νότο προς τ’ «ασφαλέστερα» χρηματοοικονομικά καταφύγια του γερμανικού, αλλά και του γαλλικού χρηματοπιστωτικού συστήματος και των στενότερων εταίρων τους. Δηλ. η «αποκατάσταση» της «αντοχής» που επέδειξε η Κύπρος - αλλά και η Μάλτα και το Λουξεμβούργο – στο διπλό μηχανισμό που δημιουργεί το MIFID, από το 2004 ο βασικός σχετικός νόμος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που φροντίζει για τη συγκέντρωση των κεφαλαιακών ροών σε λίγες τεράστιες τράπεζες και μεγάλα χρηματοοικονομικά κέντρα «απογυμνώνοντας» τις μικρές ευρωπαϊκές χρηματαγορές.
-Νίκη, τουλάχιστον προς το παρόν, Γερμανών και Αμερικανών έναντι των Ρώσων στο άγριο γεωπολιτικό παιχνίδι στην περιοχή. Επιπλέον η Γερμανία μέσω ενός Μνημονίου που που δεν έχει ακόμα υπογραφεί, βάζει χέρι για πρώτη φορά στο φυσικό αέριο στα θαλάσσια «οικόπεδα».
Ποιος πληρώνει τον βαρκάρη;
Το βασικό λογαριασμό απ’ τη διάλυση του ρόλου της Κύπρου ως χρηματοοικονομικού κέντρου θα πληρώσουν οι εργαζόμενοι και ο λαός της. Το κυπριακό δημόσιο χρέος εκτινάζεται στο 140% και η προβλεπόμενη ύφεση στο 20% μόλις μέσα στα επόμενα 2-3 χρόνια. Επιπλέον η Κύπρος έχει πολύ ψηλότερο απ’ την Ελλάδα χρέος νοικοκυριών κι επιχειρήσεων στις τράπεζες, 400% του ΑΕΠ της, που εξυπηρετούνταν μέχρι τώρα επειδή ο κόσμος είχε δουλειές και μισθούς. Στο δεύτερο πειραματικό εργαστήρι στην Ευρώπη όλα δείχνουν ότι η «προσαρμογή» στην καταστροφή θα είναι ακόμα βιαιότερη.
Ένα ολόκληρο ιδιαίτερο κεφάλαιο είναι οι επιπτώσεις στην Ελλάδα. Θα μπορούσε να έχει τίτλο: «Η καταστροφή πάνω στην καταστροφή.» Και σίγουρα το κεφάλαιο που δεν έχει ακόμα γραφτεί είναι αυτό στο οποίο αναφέρθηκε ο Wolfgang Munchau στους Financial Times: «Στην Κύπρο δε θα θρυμματιστεί το ευρώ. Η Κύπρος είναι πολύ μικρή γι΄ αυτό. Αλλά η Κύπρος μας δείχνει με τι τρόπο θα θρυμματιστεί.»