Η επικινδυνότητα των συνεπειών των κλιματικών αλλαγών στην τρωτότητα και ασφάλεια των σύγχρονων κοινωνιών

Οι δυσμενείς συνέπειες της ραγδαίας κλιματικής αλλαγής  επηρεάζουν  άμεσα την ζωή του άνθρωπου στον πλανήτη μας. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ότι τα καταστροφικά φαινόμενα πλέον, έχουν αυξάνει την επικινδυνότητα της καθημερινότητας καθότι  πλέον πλήττεται σοβαρά ο ίδιος ο πυρήνας του κοινωνικού  παγκόσμιου ιστού. Στην ουσία πρόκειται για μια μεγάλη απειλή σύγκρουσης  του μεταβαλλόμενου φυσικού περιβάλλοντος με το κοινωνικοοικονομικό σύστημα που έχει δημιουργήσει ο

ανθρώπινος πολιτισμός.

Του Αντιπυράρχου Γιάννη Σταμούλη

Το  ακραίο της εκδήλωσης των φυσικών καταστροφών, τα τελευταία χρόνια, έδειξαν ότι η οργάνωση των συστημάτων διαχείρισης και αντιμετώπισης κινδύνων και καταστροφών  είναι ανεπαρκή και αναποτελεσματικά.

Τα αποτελέσματα είναι τραγικά, τόσο σε ανθρώπινες ζωές, όσο και σε υλικές ζημιές. Θα πρέπει εδώ να επισημανθεί ότι απέναντι σε αυτή την καταστροφική μανία της φύσης, οι συνέπειες είναι εξίσου οδυνηρές τόσο σε αστικές όσο και  υπαίθριες περιοχές. Βέβαια οι πιο φτωχές και περιθωριοποιημένες κοινότητες υφίστανται βαρύτερα το χτύπημα, καθότι οι άνθρωποί τους έχουν να  αντιμετωπίσουν μαζί και τα καθημερινά τους προβλήματα, αυτά που έχουν σχέση με τη διαβίωση και την εργασία. Η άμυνα των κοινωνιών έγκειται στην οργάνωση με όσο το δυνατόν καλύτερο τρόπο,  ενός μηχανισμού πολιτικής προστασίας που να προετοιμάζει να αποκρούει και να αποκαθιστά όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερα τα αποτελέσματα των καταστροφών.

Η προσπάθεια αυτή είναι ιδιαίτερα επίπονη καθ ότι απαιτείται μια διαρκή προσαρμογή στο είδος και το εύρος των απειλών σε συνδυασμό και με την μορφή και την πολυπλοκότητα των προς προστασία κοινωνιών. Σε αυτό το σχεδιασμό,  πρωταρχικό στάδιο είναι να εντοπιστούν οι ζώνες υψηλού κινδύνου, καθώς και   ο βαθμός προσαρμοστικότητας των ανθρώπινων δράσεων σε σχέση με τους περιβαλλοντικούς περιορισμούς.

Τα μέτρα που θα ληφθούν εξαρτούνται  από το είδος της φυσικής καταστροφής, τη συχνότητά της και την μοντέλο πρόβλεψης που υπάρχει, Ζητήματα που επιβαρύνουν το σχεδιασμό είναι η υψηλή πληθυσμιακή συγκέντρωση, το είδος της δόμησης, η ύπαρξη επικίνδυνων ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Σε κάθε περίπτωση ο σχεδιασμός θα πρέπει να μη διαχωρίζει ασήμαντες και σημαντικές καταστροφές Θα πρέπει άμεσα να ανταποκρίνεται στην αποτελεσματική διαχείριση   του συνόλου των καταστροφών (μικρών – μεγάλων) καθότι η συνολική τους επίδραση λειτουργεί πολλές φορές ασύμμετρα. Η έννοια της καταστροφής ορίζει τον αντίκτυπο των φυσικών δυνάμεων στις ανθρώπινες δραστηριότητες και τον βαθμό ευαισθησίας των δραστηριοτήτων της κοινωνίας στις απώλειες και τις ζημιές.

Γενικά θα μπορούσαμε να ορίσουμε δύο επίπεδα που  πρέπει να λάβει υπόψη του ο σχεδιασμός της πολιτικής προστασίας. Το πρώτο έχει να κάνει με την αρχική επηρέαση και εξαρτάται από το σημείο εκδήλωσης, τα χαρακτηριστικά της γεωγραφικής κατανομής και του αριθμού του πληθυσμού, της κοινωνικής διαστρωμάτωσης καθώς και των δομών των φορέων παροχής πολιτικής προστασίας. Το δεύτερο εξαρτάται από τις πραγματικές επιπτώσεις και το δυναμικό  του οργανωμένου κράτους για να προχωρήσει σε ενέργειες αποκατάστασης και ανασυγκρότησης. Όλο αυτό το πλέγμα προσδιορίζεται από τρεις  συνιστώσες, τον κίνδυνο, την επικινδυνότητα και την τρωτότητα.

Ο κίνδυνος είναι  προϊόν επικινδυνότητας και τρωτότητας. Υπολογίζεται από τη πιθανότητα να συμβεί καταστροφικό γεγονός και πολλαπλασιάζεται με το ύψος των ζημιών που θα προκαλέσει.

Τα φυσικά φαινόμενα παράγουν φυσικούς κινδύνους και η ανθρώπινη έκθεση σε αυτά τα μετεξελίσσει σε καταστροφές. Ο πλέον επιστημονικός ορισμός  του κινδύνου, είναι η πιθανότητα πρόκλησης βλάβης από παράγοντα που προξενεί τραυματισμό, ασθένεια, οικονομική απώλεια ή περιβαλλοντική καταστροφή. Αποτελεί βέβαια αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης ζωής και δράσης, καθώς δεν υφίσταται απόλυτη ασφάλεια. Γενικά η αντίληψη του κινδύνου και των καταστροφών που προκαλούν, εξαρτάται από την εμπειρία του παρελθόντος, την προσωπικότητα, τις αξίες, τη  γνώση, την εκπαίδευση του ατόμου.

Ο κίνδυνος αντιμετωπίζεται ως σοβαρό φαινόμενο όταν άμεσα απειλεί τη ζωή, ενώ υποβαθμίζεται από τα άτομα, συνήθως, όταν είναι έμμεσος και προκαλεί θνησιμότητα. Η επικινδυνότητα σχετίζεται με την πιθανότητα της πραγματοποίησης φαινομένου που θα προκαλέσει καταστροφή και η τρωτότητα σχετίζεται με τον βαθμό ευαισθησίας στον κίνδυνο. Η τρωτότητα μιας δομής (κοινωνικής, οικονομικής, κτιριακής) είναι το προϊόν των χαρακτηριστικών που τη συνθέτουν και αυξάνεται μέσα από ποικίλες διαδικασίες, δεδομένου ότι οι φυσικές καταστροφές εμφανίζονται μόνο εκεί όπου οι ακραίες φυσικές διαδικασίες συναντούν μια τρωτή ανθρώπινη κοινότητα.

Στην ουσία της περιλαμβάνει δύο ενότητες:

• την επιβίωση κατά τη διάρκεια και λίγο μετά την καταστροφή, που αφορά τις πρωταρχικές συνέπειες της καταστροφής, εξαρτώμενες από τη θέση, την κατανομή του πληθυσμού, των κτιρίων, την αντίσταση των κατασκευών και των κοινωνικών υποκειμένων και τις ενέργειες προληπτικής προστασίας.

•  την μεταεπιβίωση κατά την μακροπρόθεσμη περίοδο που ακολουθεί το καταστροφικό γεγονός, που περιλαμβάνει όλες τις συνέπειες, αναφορικά με το πώς θα επιβιώσει ο πληθυσμός μετά την καταστροφή.

 Το εύρος της εκδήλωσης των ακραίων καιρικών φαινομένων δημιουργεί την ανάγκη για γρήγορες αλλαγές στην μέχρι τώρα σχεδίαση της αντιμετώπισης τους και επιτάσσουν γρήγορη προσαρμογή αναφορικά με  πολιτικές, πρακτικές και προγράμματα που μπορούν  να μετριάσουν τις ζημίες. Δυστυχώς πάντα θα υπάρχει η δυσκολία, στο ότι οι διαχειριστές των καταστροφών θα πρέπει να αποφασίζουν σε αυτές τις περιπτώσεις γρήγορα, παίρνοντας πολλές φορές δύσκολες αποφάσεις, βασισμένες σε ανεπαρκή στοιχεία και ξεπερασμένα μοντέλα.

Γενικά το συνολικό πλέγμα του συστήματος προστασίας του ανθρώπου και των κοινοτήτων από τις καταστροφές, περιλαμβάνουν  τις ακόλουθες ανάγκες:

 Την συμπερίληψη σεναρίων για την εκδήλωση  ακραίων καιρικών φαινόμενων.

 Την υιοθέτηση  πρακτικών βασισμένων σε προσαρμογές βασισμένες σε ανταλλαγές πληροφοριών σε θέματα σκοπιμότητας, κόστους και οφέλους,

 Τη συμμετοχή του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, καθώς και του ευρύτερου κοινού, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο,

Τη βελτίωση του συντονισμού και της συνεργασίας τόσο στο εσωτερικό κάθε χώρας όσο και μεταξύ χωρών, προκειμένου να διασφαλιστεί η συνοχή μεταξύ των μέτρων προσαρμογής και των στόχων άλλων πολιτικών, καθώς και η διάθεση των κατάλληλων πόρων.

Το σύνολο των λειτουργιών και δράσεων τη διοίκησης  γενικά, συνεισφέρει στην ορθότερη διαχείριση των κινδύνων που προέρχονται από τη κλιματική αλλαγή. Υπάρχουν, βεβαίως, και όρια στις δυνατότητες προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή. Αυτά τα όρια μπορεί να είναι φυσικά και οικολογικά, πράγμα που σημαίνει ότι μέρος των συνεπειών είναι αναπόφευκτο να συμβούν. Ακόμη, υπάρχουν τεχνολογικά, οικονομικά προβλήματα που καθιστούν αδύνατες επιλογές που ίσως υπάρχουν σε θεωρητικό επίπεδο. Τέλος, υπάρχουν κοινωνικοί και πολιτιστικοί φραγμοί που πάλι κάνουν δύσκολες τις προσπάθειες προσαρμογής.

Τα μέτρα προσαρμογής στις κλιματικές αλλαγές μπορούν να χωρίζονται σε διάφορες κατηγορίες: βάσει της χωρικής διάστασης (τοπικά, περιφερειακά, εθνικά, διεθνή), βάσει τομέα (αποθέματα νερού, γεωργία, δημόσια υγεία, τουρισμός κλπ), βάσει του τύπου της δράσης (τεχνολογικά, νομοθετικά μέτρα, επενδύσεις, παρεμβάσεις στην αγορά), βάσει του δρώντος (κυβερνήσεις και τοπικές αυτοδιοικήσεις, ιδιωτικός τομέας, Μ.Κ.Ο, διεθνείς οργανισμοί, τοπικές κοινωνίες και ιδιώτες), ή με συνδυασμό των παραπάνω. Τα κατάλληλα μέτρα προσαρμογής της κοινωνίας στις νέες αλλαγές, προϋποθέτουν ανάλυση της παρούσας κατάστασης και ολοκληρωμένο σχεδιασμό για τις παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν στο μέλλον.

ΠΗΓΕΣ

EEA, 2005. «Τρωτότητα και προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος στην Ευρώπη».

European Environmental Agency, Briefing .G.Tyler Miler.

«Βιώνοντας το περιβάλλον» Mark Pelling.

The Vulnerabity of Cities.

Λέκκας Ευθυμ. «Φυσικές και Τεχνολογικές Καταστροφές»